Bunama (Demans) ve Alzheimer Hastalığı
Demans (bunama), bilişsel işlevlerin (düşünme, hatırlama ve muhakeme) kişinin günlük yaşamını ve aktivitelerini etkileyecek derecede kaybıdır. Ayrıca davranışlar, duygular ve ilişkiler de etkilenir.
Demansın birkaç farklı türü vardır, bunlar arasında en yaygın olanı olan Alzheimer Hastalığı’dır.
Beyindeki küçük kan damarlarının tıkanması veya kanama nedeniyle ortaya çıkan vasküler demans ise demansın ikinci en sık nedenidir.
Alzheimer Hastalığı Nedir?
Alzheimer Hastalığı yaşlanmanın normal bir parçası değildir. Hafif hafıza kaybıyla başlayan ve konuşmayı sürdürme ve çevreye tepki verme yeteneklerinin kaybına yol açan ilerleyici bir hastalıktır.
Beyinde belirli proteinlerin birikmesine yol açan değişiklikler nedeniyle meydana gelir. Alzheimer hastalığı beynin küçülmesine ve beyin hücrelerinin ölmesine neden olur.
Çoğunlukla 65 yaş ve üzeri kişilerde görülür.
Alzheimer hastalığı yavaş yavaş gelişme eğilimindedir ve birkaç yıl içinde kademeli olarak kötüleşir.
Alzheimer Hastalığı’nın sebepleri nelerdir?
Hastalığın nedeni tam olarak bilinmese de bir takım risk yaratan durumlar tanımlanmıştır.
Değiştirilemeyen risk faktörleri
- Yaş
- Cinsiyet
- Aile öyküsü
- APOE4 taşıyıcılığı
Değiştirilebilir risk faktörleri
- Psikolojik rahatsızlıklar (depresyon vb)
- Damar hastalıkları (Diyabet, tansiyon yüksekliği, obezite, yüksek kolesterol vb)
- Uyku düzeni bozukluğu
- Yetersiz ve sağlıksız beslenme
- Hareketsiz yaşam tarzı
- Sigara kullanımı
- Geçmişte ciddi kafa yaralanmaları
- Düşük eğitim düzeyi
Alzheimer Hastalığında Belirtiler nelerdir?
Hafıza kaybı Alzheimer hastalığının en önemli ve erken belirtisidir. Erken evrede kişiler yeni öğrenilen bilgileri hatırlamakta zorluk çekmektir ancak hastalık ilerledikçe hafıza daha da kötüleşir, bireyler konuşmayı sürdürme, yutma güçlüğü ve çevrelerine tepki verme yeteneğini kaybedebilirler.
Hafif Bilişsel Bozukluk (MCI) nedir?
Alzheimer hastalığının erken evrelerinde bellek sorunları fark edilmeye başlanır ve aynı yaştaki diğer kişilerle karşılaştırıldığında zihinsel yeteneklerde düşüşler gözlenir. Bu değişiklikler günlük yaşam etkileyecek kadar şiddetli değildir. Bu durum genellikle hafif bilişsel bozukluk (MCI) olarak tanımlanır.
Alzheimer hastalığında uyarı işaretleri
Alzheimer hastalığı belirtileri olan bir kişi, hafıza sorunlarına ek olarak aşağıdakilerden bir veya daha fazlasını da yaşayabilir:
- Tanıdık bir yerde kaybolmak veya tekrarlanan sorular gibi günlük yaşamı bozan hafıza kaybı
- Para hesabı yapmakta zorlanma
- Plan yapma, organize etme ve problem çözmede zorlanma
- Eşyaları yanlış yerleştirmek ve/veya sık kaybetmek
- Rutin günlük görevleri tamamlamada zorluk (ör: yemek pişirmek, giyinmek, banyo yapmak gibi)
- Ruh hali, kişilik veya davranıştaki değişiklikler (ör: sosyal çekilme, başkalarına güvenmemek, öfke veya saldırganlık, uyku alışkanlıklarındaki değişiklikler.
- Azalmış veya zayıf muhakeme
- Zaman ve mekânla ilgili kafa karışıklığı
Alzheimer Hastalığının orta evresinde yakın hafıza zayıflamaya başlar ve kişisel bakım ihtiyacı artar. Hastanın şikâyetlerine idrar/dışkı kaçırma, uyku bozuklukları, yer ve zaman konusunda kafa karışıklıkları, sanrılar ve halüsinasyonlar eklenebilir.
Hastalığın ileri evresinde ise artık tamamen hafıza kaybı vardır. Kişi çevresinden habersizdir. İletişim kurma yeteneğini kaybeder ve kişisel bakımında tamamen yardıma ihtiyacı vardır. Yutma bozukluğu, idrar/dışkı kaçırma şikâyetleri ilerleyebilir. Kişi enfeksiyonlara karşı savunmasız hale gelir (idrar yolu enfeksiyonu, zaturre gibi).
Alzheimer Hastalığında teşhis nasıl konur?
Alzheimer hastalığını teşhis etmek için kullanılabilecek tek bir test yoktur. Ayrıca hafıza sorunları, kişinin mutlaka Alzheimer hastası olduğu anlamına gelmemektedir. Bu nedenle tanı sürecinde hasta öyküsü, yakınlarının gözlemleri ve nörolojik muayene belirleyicidir.
Beyin görüntülemeleri (BT, MRG, PET), EEG (elektroensefalografi), çeşitli kan tahlilleri Alzheimer hastalığının tanı ve ayırıcı tanısında yardımcı olabilir.
Alzheimer Hastalığının erken teşhisi hastalığın kötüleşmesinin yavaşlatılması için önemlidir. Bu nedenle bunama benzeri belirtiler yaşayan herkes mümkün olan en kısa sürede doktora başvurmalıdır.
Alzheimer Hastalığında tedavi
Şu anda Alzheimer hastalığının bilinen kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Kullanılmakta olan mevcut ilaç tedavilerinde ana hedef davranışsal semptomları yönetmek, hastalığın semptomlarını yavaşlatmak veya geciktirmek ve kişinin yaşam kalitesini artırmaktır.
Alzheimer hastalarının mümkün olduğu kadar bağımsız yaşamalarına yardımcı olmak için, hareket etmeyi ve günlük görevleri hatırlamayı kolaylaştıracak şekilde ev ortamında değişiklikler yapmak destekleyici olacaktır. Sosyalleşmek, iyi beslenme ve fiziksel aktivite de hastalığın seyri açısından önemli bir rol oynamaktadır.
Alzheimer Hastalığına yakalanma riskini nasıl azaltırız?
Alzheimer Hastalığında, yukarıda bahsedilen değiştirilebilir risk faktörleri yönetilerek hastalığa yakalanma riski azaltılabilir.
Araştırmalar sağlıklı bir yaşam tarzına sahip olmanın bilişsel gerilemeden korunmaya yardımcı olduğunu gösteriyor. Bu nedenle;
- Sağlıklı beslenme (Akdeniz diyeti, antioksidan içeriği yüksek beslenme gibi),
- Düzenli egzersiz,
- Sigara içmemek,
- Zihinsel aktivite (bulmaca çözme, kitap okuma, yabancı dil öğrenme gibi),
- Sosyal olarak aktif yaşam,
- Stres yönetimi,
- Diyabet, yüksek tansiyon ve aşırı kilonun önlenmesi, varsa tedavisi ve yönetimi Alzheimer hastalığından korunmak için yapılabilecekler arasında önemlidir.
